Eilert Sundt var den første forskeren i Norge som systematisk undersøkte folks levekår og hverdagsliv. Han regnes som grunnleggeren av det samfunnsvitenskapelige faget sosiologi i Norge.
Det sosiologiske arbeidet består i å undersøke samfunnet, i alle dets deler, og så prøve å skape et mest mulig helhetlig bilde ut av det gjennom tiden.
I 1843–50 arbeidet han som lærer, samtidig som han tok teologisk embetseksamen 1846 og var universitetsstipendiat i kirkehistorie 1849–50.eori og metode. I sosiologiens ser vi på relasjonene - altså hvordan vi forholder oss til hverandre - mellom menneskene som individer eller grupper (også hele samfunnet). Å se på sammenhenger mellom oss som individer og samfunnet som helhet er viktig for å beskrive hvordan og hvorfor samfunnet utvikler seg som det gjør. Det var her Sundts arbeid ble banebrytende i Norge.
Fra 1845 var han dessuten lærer ved Christiania tukthus. Her lærte han taterne, de såkalte fantene, å kjenne, og tilbød seg å sette seg inn i deres språk, tenkesett og livsforhold i håp om å vinne dem for sivilisasjonen». Til dette fikk han i 1848 et stipend som ble fornyet hvert år til 1869, idet rammen for studiene hans etter hvert ble utvidet til å omfatte de fattigere befolkningsgruppene generelt.
Arbeidet resulterte i en rekke skrifter der han på grunnlag av selvstendige, personlige undersøkelser skildret viktige sider av store gruppers levesett og livsvilkår, blant annet:
Beretning Om Fante- eller Landstrygerfolket i Norge (1850)
Dødeligheden i Norge (1855)
Giftermaal i Norge (1855)
Sædeligheds-Tilstanden i Norge (1857)
Piperviken og Ruseløkbakken. Undersøgelser om Arbeidsklassens Kaar og Sæder i Christiania (1858)
Ædrueligheds-Tilstanden i Norge (1859)
Bygnings-Skikken paa Landet i Norge (1862
Fortsatte Bidrag angaaende Sædeligheds-Tilstanden i Norge (1864)
Husfliden i Norge (1867)
Renligheds-Stellet i Norge (1869)
Huslivet i Norge (1873)
Forskningen var på mange måter ment som forarbeider til et stort samlet verk om Folkelivet i Norge, som han planla, men aldri rakk å få utført. Men selv som enkeltarbeider betraktet er hans skrifter betydningsfulle ved sin rikdom på verdifulle enkeltiakttagelser, og de hadde stor innflytelse på realismens forfattere. Sundt var en banebryter for sosiologisk kartlegging av bonde- og arbeiderklassens levesett, en skarpsindig og saklig forsker, og en ivrig talsmann for folkeopplysning og sosiale reformer. Han var redaktør av Folkevennen 1857–66, stiftet Oslo Arbeidersamfund 1864 og var virksom i Folkeopplysningsselskapet.
I befolkningslæren er loven om bølgeformede variasjoner i fødselsnivået med 30 års mellomrom, oppkalt etter ham (Eilert Sundts lov).